Federacja Bibliotek Cyfrowych to serwis, który m.in. gromadzi informacje na temat publikacji z polskich bibliotek cyfrowych i następnie ułatwia dostęp do tych informacji. Zadanie to realizowane jest również poprzez współpracę z Europeaną, polegającą na przekazywaniu do niej zgromadzonych w FBC informacji, które w tym celu muszą zostać dopasowane do jednego schematu metadanych wymaganego przez Europeanę. Obecnie wykorzystywanym schematem jest Europeana Semantic Elements.

W związku z wdrożeniem kolejnej wersji tego schematu (oznaczonej numerem 3.3.1), konieczne stało się m.in. określanie zasad, na jakich poszczególne obiekty dostępne są dla użytkowników (w tym również użytkowników Europeany). Szczegółowe informacje na temat sposobów określania licencji w danych przekazywanych do Europeany zawarte zostały w odrębnym dokumencie. Zapisano tam, że dozwolonymi określeniami licencji są:

• Dowolna licencja z rodziny licencji Creative Commons
• Domena publiczna
• Prawa zastrzeżone – Dostęp nieograniczony
• Prawa zastrzeżone – Dostęp ograniczony
• Prawa zastrzeżone – Dostęp płatny
• Nieznane

Dwie pierwsze wartości jasno określają kwestie licencyjne. Pozostałe wartości są natomiast bardziej wskazówką dla zainteresowanego użytkownika. Po szczegółowe informacje taki użytkownik powinien sięgnąć do stron źródłowej biblioteki cyfrowej udostępniającej dany obiekt.

W związku z opisanymi powyżej nowymi wymaganiami odnośnie metadanych, w FBC wprowadzony został mechanizm automatycznie określający na jakiej licencji, spośród licencji zdefiniowanych w schemacie Europeany, udostępniany jest dany obiekt. Mechanizm ten działa na zasadzie automatycznej analizy rekordów metadanych w poszukiwaniu informacji o licencji bądź ograniczeniach dostępu.

Po jego wprowadzeniu możliwe było opracowanie statystyk pokazujących wykorzystanie poszczególnych typów licencji w bibliotekach cyfrowych dostępnych poprzez FBC. Z analizy wyłączone zostały dane pochodzące z CBN Polona oraz Polskiej Biblioteki Internetowej, gdyż zgodnie z życzeniem Biblioteki Narodowej dane z tych dwóch serwisów nie trafiają do Europeany poprzez FBC. Ostatecznie analiza przeprowadzona została na metadanych prawie pół miliona obiektów cyfrowych dostępnych w FBC w dniu 16 lutego 2011 r.

Poniższy wykres pokazuje wykorzystanie wspomnianych licencji do udostępniania obiektów, które odnaleźć można poprzez serwis Federacji Bibliotek Cyfrowych (kliknięcie na wykres spowoduje wyświetlenie go w większej jakości).

Jak widać obiekty cyfrowe są najczęściej (około 89% obiektów) opisane w sposób, który pozwala jedynie stwierdzić, iż dostęp do nich możliwy jest bez ograniczeń, ale nie określono wprost zasad ich wykorzystania. Powszechnie przyjętą praktyką jest za to podawanie zamiast tych zasad nazwy instytucji, która udostępniła dany obiekt. Trudno, aby decydować się na inną interpretacje takiego zapisu w metadanych niż tę, że prawa są zastrzeżone i należą do podanej instytucji. Dlatego też przypisanie ich do grupy “Prawa zastrzeżone – Dostęp nieograniczony”.

Biorąc pod uwagę, że większość obiektów cyfrowych w FBC to gazety sprzed II WŚ, można by się spodziewać znacznie większego udziału Domeny Publicznej, tak jak m.in. wskazywała to Europeana w opublikowanym niecały rok temu dokumencie zatytułowanym “Statut Domeny Publicznej”. Obecnie jednak obiekty wprost oznaczone jako należące do Domeny Publicznej, to tylko około 10%. Bibliotekami cyfrowymi, które najczęściej publikują oznaczone w ten sposób obiekty są:

• Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (ok. 32 tys. obiektów w Domenie Publicznej)
• Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa (ok. 16 tys. obiektów w Domenie Publicznej)
• Bałtycka Biblioteka Cyfrowa (ok. 2 tys. obiektów w Domenie Publicznej)

Kolejne 0,66% to obiekty do których dostęp jest w jakiś sposób ograniczony. Są to najczęściej współcześnie wydane publikacje udostępniane wyłącznie w wewnętrznych sieciach bibliotecznych czy uniwersyteckich.

Ostatnia grupa na wykresie to licencje z rodziny Creative Commons, które wykorzystywane są w zaledwie 0.1% wszystkich obiektów dostępnych poprzez FBC. Poniżej przedstawiono szczegółowy udział poszczególnych typów licencji (dla uproszczenia pominięto tutaj wersje licencji).

Dokładne dane przedstawione zostały w poniższej tabeli:

Obecnie trwają prace nad wdrożeniem w Federacji Bibliotek Cyfrowych oraz w zainteresowanych bibliotekach partnerskich schematu metadanych PLMET (więcej informacji na ten temat można znaleźć tutaj). Schemat ten, m.in. dzięki wykorzystaniu elementów Dublin Core Metadata Terms, daje szersze możliwości wyrażenia informacji licencyjnych niż podstawowy schemat Dublin Core, który jest obecnie podstawą metadanych dla większości polskich bibliotek cyfrowych i FBC. Wprowadzenie w PLMET rozróżnienia pomiędzy licencją, prawami dostępu, właścicielem praw oraz lokalizację oryginalnego obiektu (w przypadku obiektów digitalizowanych), daje szansę na zaprzestanie wspomnianych wcześniej praktyk podawania nazwy instytucji w polu Prawa, a więc również na ogólną poprawę jakości informacji licencyjnych.